رهبر انقلاب روز شنبه - 17آذرماه - در دیدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به اهمیت تبیین مهندسی فرهنگی کشور توسط این شورا، تأکید کردند که تلاش‌های صورت گرفته در این امر ناکافی است و باید این مسئله مهم را خیلی جدی‌تر گرفت.

اشاره ایشان به ناکافی بودن تلاش‌ها در تدوین نقشه راه فرهنگی کشور از آنجایی ناشی می‌شود که اعضای شورا طی 4 سال متوالی و در احکام مختلف، فرمان تبیین مهندسی فرهنگی کشور را از مقام معظم رهبری دریافت کردند اما آن طور که شایسته و در شأن این نهاد سیاست‌گذار فرهنگی است بدان توجه نکردند.

از سویی وقتی رهبری انقلاب می‌فرمایند "فرهنگ مظلوم است" برخی تصور می‌کنند که مظلومیت فرهنگ را باید در میان صفحات بودجه سالیانه دنبال کنند، حال آنکه فرهنگ کشور بیش از آنکه محتاج بودجه و اعتبار باشد، نیازمند نقشه و هدف روشن است.

نگارنده، در این یادداشت تحقیقی بخشی از عملکرد 5 سال گذشته شورای عالی انقلاب فرهنگی در باب مساله "مهندسی فرهنگی" را مورد بررسی قرار داده است.

1- بیانات رهبری انقلاب در دیدار با اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی طی سال‌های 1381 تا 1384 پیرامون نقش مهندسی فرهنگی کشور و تاکید فراوان ایشان به ضرورت اهمیت این موضوع، ایجاب می‌کرد که تدوین این نقشه مهم فرهنگی سر لوحه کار شورا قرار گیرد؛ رهبری سال 81 خطاب به اعضای شورا بحث مهندسی فرهنگی را مطرح می‌کنند و پس از آن "سه سال متوالی" در دیدار با اعضای شورا، عدم پیشرفت در تدوین این سند مهم را "گوشزد" می‌کنند و با تاکید مکرر خطاب به آنها می‌فرمایند: «شورا می‌بایستی تنها به این وظیفه اساسی بپردازد.»

نگاهی گذرا به مصوبات شورا طی سال‌های 81 تاکنون نشان می‌دهد که چه مقدار این مهم مورد توجه قرار گرفته است.

2- رهبری انقلاب در سال 81 و در دوره چهارم فعالیت شورای عالی انقلاب فرهنگی ماموریت "مهندسی فرهنگی کشور" را به این شورا محول نمودند و از این شورا به عنوان مرکز مهندسی فرهنگی کشور، یاد کردند و آن را مرکزی بی بدیل در مدیریت راهبردی فرهنگی کشور در ستاد عالی فرهنگی و علمی دستگاه‌ها نام بردند؛ انتظار این بود که شورا در سال اول فرمایشات رهبری، حداقل مقدمات تدوین نقشه فرهنگی کشور را مهیا می‌ساخت، اما...

شورای عالی انقلاب فرهنگی از 26/9/81 که دستور تدوین مهندسی فرهنگی کشور را از رهبری دریافت می‌کند تا 23/10/82 که مجددا خدمت ایشان می‌رسند 22 جلسه برگزار می‌کند که از این 22 جلسه 53 مصوبه می‌گذرد؛ تحلیل و دسته‌بندی این 53 مصوبه نشان می‌دهد که از این تعداد 6/39 درصد مربوط به انتخاب و انتصاب مدیران و روسای دانشگاه‌ها، 5/24 درصد اصلاح مصوبات قبلی شورا، 1/8 تعیین نام برای روزها و 6/5 درصد تاسیس موسسات و نهادهای فرهنگی را تشکیل می‌دهد. طی این مدت هیچ مصوبه‌ای مستقیم یا غیرمستقیم در رابطه با مهندسی فرهنگی کشور "حتی" مطرح نمی‌شود.

3- سال دوم مجددا رهبری به تشریح اهمیت تدوین نقشه فرهنگی کشور می‌پردازند و تاکید می‌کنند که تدوین چنین نقشه‌ای بر عهده شورای عالی انقلاب فرهنگی است. از 23/10/82 که دومین دیدار در خصوص تدوین مهندسی فرهنگی کشور برگزار می‌شود تا 8/10/83 که برای بار سوم اعضای شورا خدمت رهبری می‌رسند باز هم هیچ نشانه‌ای از توجه شورا به موضوع مهندسی فرهنگی در میان مصوبات یافت نمی‌شود؛ طی این سال، شورا 17 جلسه با 48 مصوبه برگزار می‌کند که ترکیب این مصوبات نیز هیچ تفاوت معناداری با سال پیش از آن ندارد. از این 48 مصوبه، 5/37 درصد آن مربوط به انتخاب و انتصاب مدیران، 6/16 درصد مربوط به اصلاح مصوبات قبلی شورا، 3/8 درصد تعیین نام برای روزهای سال و 5/12 درصد به تاسیس نهادهای فرهنگی جدید می‌پردازد...(!)

4-پس از اینکه 2 سال متوالی شورا هیچ ترتیب اثری به تاکیدات رهبری مبنی بر تدوین نقشه فرهنگی کشور نمی‌دهد؛ ایشان در سال سوم خطاب به شورا می‌فرمایند: «شورای عالی انقلاب فرهنگی آن مرکز مهندسی و حراست کننده‌ای است که مورد نظر ماست. پیشنهاد بدهید این شورا را منحل کنیم و یک شورای دیگر به وجود بیاوریم.» ایشان سپس چنین می‌فرمایند: «در این کار (عقبه علمی و فکری شورای عالی) عناصر حقیقی‌اند که دعوت شده اند. (اینها) باید نقش ایفا کنند، وقت بگذارند و وقت حسابی بگذارند.»

در نهایت ایشان برای بار سوم اهمیت تدوین چنین نقشه‌ای را گوشزد می‌کنند.

شورا از 8/10/83 که دیدار سوم با رهبری انقلاب برگزار می‌شود تا 13/10/84، 21 جلسه را با 63 مصوبه برگزار می‌کند اما دریغ از اینکه حتی "یک مصوبه" به مهندسی فرهنگی مرتبط باشد. از این 63 مصوبه 5/36 درصد به انتخاب و انتصاب مدیران، 22/22 درصد به اصلاح مصوبات قبلی، 28/14درصد به تعیین نام روزها و اهدای جوایز و همین‌طور 46/17درصد به تاسیس و ایجاد نهادهای فرهنگی مربوط است.

5- سال 84 از آنجایی که هنوز نقشه مهندسی فرهنگی کشور تهیه نشده بود، رهبری انقلاب در دیدار با اعضای شورا چنین مطالبه می‌فرمایند: «حالا باید نقشه فرهنگی کشور روی میز آماده باشد و باید روی آن بحث شده باشد، تصمیم‌گیری شده باشد و نقشه کلان با راه‌ها نه فقط چیزهایی که صرفاً آرزو و آمال است کاملاً کشیده شده و مشخص شده باشد، این حرف اصلی ماست به شما دوستان.»

ایشان در نهایت با اشاره به ضرورت و اهمیت انجام ماموریت و وظیفه‌ای که بر دوش شورا گذاشته شده است، می‌فرمایند: «بنده با شما پیش خدای متعال احتجاج خواهم کرد و به پروردگار خواهم گفت من بهترین کسانی را که مناسب این کار می‌شناختم در این شورا جمع کردم، شما به خدای متعال باید جواب بدهید هرچه فکر می‌کنید باید پیش خدای متعال گفت آن را بیان کنید و به فکرش باشید.»

آخرین جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی با رهبری انقلاب بدین ترتیب پایان گرفت. اما همچنان حرکتی به سمت تحقق فرمایش ایشان در صورت‌جلسات شورا دیده نشد(!) از 13/10/84 تا اردیبهشت سال جاری که اعضای شورا تغییر می‌کنند و شورای جدید منصوب می‌شوند، 25 جلسه با 70 مصوبه برگزار می‌شود. از این 70 مصوبه، 50 درصد به انتخاب مدیران، 42/11 درصد به اصلاح و ترمیم و الحاق مصوبات گذشته شورا، 2/4 درصد به نام‌گذاری روزها و 28/14 درصد به تشکیل مراکز و موسسات جدید مربوط است. و در میان این مصوبات "هیچ" مصوبه‌ای در راستای تدوین مهندسی فرهنگی کشور یافت نمی‌شود.

6- سال 85 رهبری انقلاب هیچ دیداری با اعضای شورا برگزار نمی‌کند(!) و در اردیبهشت ماه سال 86 که اعضای جدید شورا را معرفی می‌نمایند همچنان بر مهم‌ترین وظیفه شورا که همان تدوین مهندسی فرهنگی است، تاکید می‌کنند؛ اما از تیم جدید شورا نیز حرکتی دیده نمی‌شود. از اردیبهشت تا پایان شهریور 86، شورا 5 جلسه با 19 مصوبه را می‌گذارند که از این تعداد 21 درصد به اصلاح مصوبات قبلی و  36/47 درصد نیز به انتخاب و انتصاب مدیران اختصاص دارد.
در دوره جدید نیز هیچ دستورالعمل، مصوبه و مقدمه‌ای برای تهیه نقشه فرهنگی کشور در میان جلسات شورا مشاهده نمی‌شود(!)

7-عملکرد شورا از تاریخ فرمان تهیه نقشه فرهنگی کشور تا پایان شهریور 86 را می‌توان بدین طریق ارزیابی کرد. طی این سال‌ها شورا 90 جلسه داشته است که از این جلسات 253 مصوبه عبور کرده است. از این تعداد 106 مصوبه مربوط به انتخاب یا انتصاب مدیران اجرایی و فرهنگی است که سهم آن از کل مصوبات 42درصد است. 41 مصوبه مربوط به اصلاح و الحاق متمم به مصوبات قبلی شورا است که سهم آن از کل مصوبات 2/16 درصد است. 17 مصوبه مربوط به نام گذاری روزهای سال و اهدای هدیه و جوایز به افراد است که سهم 7/6درصدی را در برمی‌گیرد. 30 مصوبه هم با سهم 85/11 درصدی مربوط به تاسیس نهادها و کمیته‌های فرهنگی جدید است.

از مابقی مصوبات نیز سهم عمده‌ای مربوط به سیاست‌گذاری خرد در حوزه موضوعات فرهنگی است که اساساً جزو وظایف اصلی شورای عالی انقلاب فرهنگی نمی‌باشد و البته تعداد مصوبات انگشت‌شماری نیز که به حوزه کلان فرهنگی مرتبط است هیچ نسبتی مستقیم یا غیرمستقیم با تدوین مهندسی فرهنگی ندارد.

لازم به ذکر است در مطالعه‌ای که بر روی 424 مصوبه شورا توسط دبیرخانه شورای عالی انقلاب صورت گرفته است تنها 3 مصوبه مربوط به سیاست‌گذاری در حوزه کلان بوده است. همچنین هیأت نظارت و بازرسی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی در مطالعه‌ای ـ با بررسی بیش از 1400 مصوبه ـ که با عنوان «سنجش تطبیقی مصوبات شورای عالی انقلاب با وظایف آن شورا» انجام داده است نشان می‌دهد که تنها 38 درصد از مصوبات این شورا منطبق با وظایف آنها بوده است و بیش از 62 درصد از مصوبات هیچ ارتباطی با وظایف اصلی شورا ندارد.

8- کم توجهی شورا به بیانات رهبری انقلاب تنها به مهندسی فرهنگی کشور منحصر نمی‌شود بلکه دیگر محورهای مورد تاکید مقام معظم رهبری نیز همچون موضوع مهندسی فرهنگی مورد بی‌مهری قرار گرفته است.

دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی در گزارشی توصیفی به مصوبات مرتبط با محورهای مورد تاکید مقام معظم رهبری اشاره کرده است که این سند خود گویای عملکرد شورا است.

الف) محور مورد تاکید مقام معظم رهبری: خیزش علمی
مصوبات مرتبط شورا: 1- سیاست‌ها و راهبردهای ارتقاء فناوری نانو 2- نام‌گذاری 20 فروردین به عنوان روز ملی فناوری هسته‌ای
ب) محور مورد تاکید مقام معظم رهبری: نوسازی نظام آموزش
مصوبات مرتبط شورا: ماده واحده اختصاص فصلی از تاریخ تمدن اسلام و ایران در کتب درسی مدارس و دانشگاه‌ها
ج) محور مورد تاکید مقام معظم رهبری: توجه ویژه به نخبگان
مصوبات مرتبط شورا: آیین احراز استعدادهای برتر
د) محور مورد تاکید مقام معظم رهبری: توجه ویژه به علوم دستگاه‌ها
مصوبات مرتبط: اعطای جایزه مرحوم دکتر کاظمی.
هـ) محور مورد تاکید مقام معظم رهبری: تصحیح جهت‌گیری‌های فرهنگی
مصوبات مرتبط: الزام شورای فرهنگی عمومی به پیگیری راهکارهای جلوگیری از افراد، تشکل‌ها و انجمن‌های انحرافی...

9- رهبر فرزانه انقلاب در سال 84 خطاب به اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی می‌فرمایند: «ما سال گذشته این جا عرض کردیم «مهندسی فرهنگی کشور» به عهده شماست. گفتیم این جا «قرارگاه اصلی» است، عقبه شما هم دبیرخانه و ملحقات دبیرخانه است و شوراهای اقماری و شوراهای معین و کمیته‌های کارشناسی و جمع‌های دیگری که هستند.»

مطابق فرمایش مقام معظم رهبری شورای عالی انقلاب فرهنگی به عنوان قرارگاه اصلی به 2 چیز اساسی احتیاج دارد. اول عقبه علمی و فکری و دوم خط مقدم اجرایی. به نظر ایشان عقبه فکری همان جایی است که باید مطالعه و کارهای علمی صورت گیرد. ایشان سپس تصریح می‌کنند که این عقبه فکری همان دبیرخانه است.

از این منظر انتظار می‌رود دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی فارغ از جهت‌گیری اعضای شورا و میزان توجه آنها، به تهیه و تدوین پیش نویس مهندسی فرهنگی کشور پرداخته باشد.

در این رابطه عملکرد دبیرخانه نیز قابل توجه است.

الف) دبیرخانه در راستای وظایفش در خصوص تدوین مهندسی فرهنگی لازم است برای اعضای جلسات شورا طرح موضوع پیشنهادی ارائه کند. در همین رابطه از 132 صورت‌جلسه اخیر شورا که مورد بررسی قرار گرفته است، تنها در 8 صورتجلسه پیشنهاد دهنده آن دبیرخانه بوده است که ترکیب این 8 پیشنهاد نیز جالب است؛ از این تعداد، 5 پیشنهاد حکم پیش از دستور را داشته است و اساساً به مباحث مربوط به حوزه مدیریت دبیرخانه مربوط بوده است و نه طرح یا پیش نویس فرهنگی. سه پیشنهاد دیگر نیز که حکم دستور را داشته است به گزارش عملکرد دبیرخانه اختصاص دارد و در میان آنها چیزی به عنوان طرح پیشنهادی یافت نمی‌شود.

ب) از دیگر وظایف دبیرخانه تهیه پژوهش‌ها و تحقیقات مرتبط با موضوع مهندسی فرهنگی و آماده‌سازی آن برای طرح در جلسات شورا است. در این رابطه از سال 81 تا شهریور ماه سال جاری، 80 پژوهش بر روی سایت رسمی دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی قرار گرفته است که از این تعداد تنها 3 تا 4 مورد به طور مستقیم مربوط به مهندسی فرهنگی و 10-11 پژوهش نیز به صورت غیرمستقیم به این موضوع مرتبط است.

ج) برآورد و ارزیابی کل منابع تخصیص یافته به پروژه‌های مهندسی فرهنگی کشور نشان می‌دهد که نسبت کل مبلغ پروژه‌های مربوط به تدوین مهندسی فرهنگی کشور به کل پروژه‌های دبیرخانه از سال 81 تا 85، تنها 1.8 درصد است که اگر هزینه همایش مهندسی فرهنگی را از آن کسر کنیم این رقم به 0.9 درصد تقلیل می‌یابد که به طور مشخص مبلغ آن در این سال‌ها به 340.000.000 ریال می‌رسد.

د) برخی از هزینه‌های اجرایی دبیرخانه از تاریخ 1/7/85 الی 1/7/86 که به تایید مدیرکل خدمات مدیریت رسیده است بدین شرح است:
- تهیه ملزومات اداری: 1.150.000.000 ریال
- تهیه مصالح ساختمانی جهت بازآرایی: 4.746.000.000 ریال که نسبت به سال گذشته رشد 160 درصدی دارد.
- پرداخت صورت‌حساب تهیه بلیت هواپیما، پذیرایی و... 490.000.000 ریال

هـ) از مقایسه بند "ج و د" نتیجه می‌شود که مجموع 3 قلم هزینه زائد و اضافه بند "د" در یک سال بالغ بر 18 برابر هزینه مربوط به پژوهش‌های مطالعاتی در خصوص مهندسی فرهنگی کشور طی چهار سال است.

ز) سال 86 کتابی با عنوان "مبانی مستندات مهندسی فرهنگی" به نام رئیس دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی منتشر می‌شود که در نوع خود کم نظیر است. این کتاب که کمترین ارتباطی به موضوع مهندسی فرهنگی ندارد، پیش از این با مسئولیت دبیر سابق دبیرخانه شورای عالی یعنی در سال 83، با عنوان برنامه ریزی راهبردی توسعه فرهنگی منتشر شده است که همان زمان نیز طی مطالعه‌ای توسط دبیرخانه با 9 عنوان اشکال مورد نقد قرار می‌گیرد، حال آن که در سال 86 بدون هیچگونه اصلاحی با عنوان جعلی مبانی مستندات مهندسی فرهنگی و به اسم دبیر فعلی دبیرخانه منتشر می‌شود.

محسن مهدیان - سایت نوسازی ۲۴/۹/۸۶