گزارشی از جلسه نقد و بررسی عرفان های منهای شریعت و شیوه های نفوذ آن در جامعه انسان به جای خدا در سینمای ماوراء امروز


نویسنده: محمد رحمتی

جلسه نقد و بررسی عرفان های منهای شریعت و شیوه های نفوذ آن در جامعه، عصر سه شنبه هفته گذشته در تالار شیخ انصاری دانشکده حقوق دانشگاه تهران با حضور دکتر فعالی، محقق و استاد حوزه و دانشگاه و رامین شریف زاده منتقد و روزنامه نگار برگزار شد.
    دکتر فعالی در ابتدای این جلسه که با استقبال جمع قابل توجهی از دانشجویان و اساتید روبرو بود، ضمن اشاره به خواست بشر امروز در شناخت مسائل معنوی و پرکردن خلاء های روحی خود گفت: خلاء معنویت برای بشریت امری کاملاجدی است. انسان معاصر از زبان عقلانیت گذر کرده و به زبان معنویت رسیده است.
    فعالی افزود: امروزه در سراسر جهان بیش از 500 هزار فرقه وجود دارد که حدود 1000 فرقه آن معنوی است. بیشترین جریان های فرقه سازی و فرقه گرایی در آمریکا بروز و ظهور یافته و کمترین آنها را می توان در سوئد مشاهده کرد.
    دکتر فعالی در ادامه در تقسیم بندی فرقه های موجود در جهان گفت: فرقه های موجود در جهان را می توان اساسا به 7 دسته عمده تقسیم کرد که به ترتیب عبارتند از: فرقه های معنوی هندی، فرقه های معنوی آمریکایی، عرفان مسیحیت، عرفان یهودیت، عرفان های چینی، فراعن و سینمای دینی یا سینمای ماوراء.
    دکتر فعالی در ادامه جلسه با اشاره گذرا به شاخه های مختلف سایر عرفان ها و فرقه های نوظهور، ادامه توضیحات خود را به جلسات بعدی اختصاص داد.
    در ادامه این جلسه رامین شریف زاده به بررسی نحوه بروز و ظهور تفکرات باطن گرایی جدید یا به قولی عرفان های منهای شریعت در عرصه سینمای جهان پرداخت.
    شریف زاده در ابتدا گفت: پافشاری کردن کلیساهای کاتولیک قرون وسطا بر انحصاری کردن دین و علم در خدمت کلیسا، باور استفاده ابزاری از دین در برابر حق آزادی و بهره برداری از علم را آنچنان تقویت کرد و گسترش بخشید که مردم آرام آرام به سوی باور دین در مقابل آزادی و پیشرفت هدایت کرد. این موضوع باعث وقایع رنسانس و کنار گذاشتن دین از صحنه جامعه شد. آنچه که در عصر مدرنیته بسیار شاخص بوده و در حقیقت محوریت مباحث کلان فلسفی و سیاسی را بر عهده داشت، بحث جایگزین شدن انسان به جای خدا در محوریت حرکت فردی و اجتماعی بود.
    این منتقد و روزنامه نگار در ادامه گفت: اما آنچه در این معنویت گرایی قابل تامل است آنکه در این موج جدید بازهم راه انسان به سوی درک مبانی دینی و معنوی باز نشد بلکه با نگاهی به بعد ماورائی انسان و پا گذاشتن به دنیای باطن خویش البته با اتکا بر محوریت قرار گرفتن انسان راه باطن گرایی جدید ادامه یافت. به همین دلیل در خمیرمایه تعالیم باطنی امروز اثری از آموزه های ادیان الهی دیده نمی شود.
    وی با اشاره به این مطلب که جهان امروز، جهان تصویر است و به عبارتی جذابترین ، مؤثرترین ، کارآمدترین و ماندگارترین شیوه بیان و ارائه اطلاعات به مخاطبان در هزاره سوم، تصویر است و بی شک عمده ترین مصداق تصویر در عصر حاضر، سینماست که امروزه در جهان کوچک شده عصر ارتباطات، به یکی از مهم ترین رسانه های شکل دهنده افکار عمومی بدل شده است، گفت: سینما یک وسیله القاگر و ارتباطی است که با بهره گیری از جادوی تصاویر متحرک به یک پدیده تاثیرگذار در زندگی بشر تبدیل شده است و هم از این جهت است که متفکران و اندیشمندان برای انتقال داشته های خود از این ابزار استراتژیک بهترین استفاده را می کنند.
    جلسه با پخش بخشی از فیلم «چه آرزوهایی که می آیند» ادامه یافت. شریف زاده در نقد فیلم فوق با اشاره به این مطلب که متاسفانه صدا و سیما با پخش گسترده فیلم های به اصطلاح معناگرایانه هالیوودی در حقیقت خواست غرب در گسترش توهمات معنوی خود را دنبال می کند، گفت: بحث مقابله انسان با خدا که بر گرفته از باورهای یونانیان باستان و همچنین عرفان مسیحیت است، در این فیلم به خوبی مورد توجه قرار گرفته است.
    شریف زاده افزود: بر اساس الهیات مسیحی که کلیسا قرون وسطی به شدت بر آن پافشاری
    می کرد، آدم و همسرش از خوردن محصول درختی منع شدند که به گفته شیطان میوه آن خرد و آگاهی الهی بود. پروردگار از آن جهت که مایل نبود موجودی در خرد با او برابری کند، آدم را از خوردن میوه آن درخت منع کرده بود. اما آدم با راهنمایی شیطان به موضوع پی برده و از میوه درخت تناول می کند. وارد شدن انسان به حیطه خرد الهی خشم پروردگار را برانگیخته و او را از بهشت بیرون می کند. در الهیات یونان باستان نیز با داستانی مشابه این روبرو هستیم. زئوس، خدای خدایان کوه المپ پس از آنکه پرومته آتش (نمادعلم) را از بارگاه او دزدیده و به فرزند انسان می سپارد، فرمان اسارت او را صادر می کند. پرومته سال های سال در کوه های قفقاز به زنجیر کشیده شده تا هر شامگاه جگر او توسط عقابی از سینه بیرون آورده شود و روز بعد سلامتی خود را باز یابد. این شکنجه تا روزی که پرومته به گناه خود اعتراف کند به فرمان زئوس ادامه می یابد. نگرانی زئوس از آن جهت بود که می دانست انسان با تجهیز شدن به قدرت علم دیگر فرمان او را نخواهد برد و در برابر او خواهد ایستاد. وی گفت: در فیلم چه آرزوهایی که می آیند کریس پس از آنکه شوهر و فرزندان خود را از دست می دهد، در یک بحران روانی دست به خودکشی می زند. بر اساس سنت الهی که در فیلم به آن اشاره می شود، تمامی افرادی که اقدام به خودکشی می کنند در عالمی همچون برزخ که سیاهی و ناامیدی بر آن سایه افکنده است برای ابد باقی می مانند. دکتر کریستوفر که پس از مرگ به دلیل اعمال و کردار نیکش در بهشت جایگزین شده است، به محض آگاهی یافتن از مرگ همسرش و انتقال او به جایگاه مورد نظر، با استفاده از قدرت تعقل و نیروی اراده اش برخلاف سنت الهی برای نجات همسرش پا به راهی ناشناخته می گذارد. تلاش های پیگیرانه دکتر سرانجام باعث نجات همسرش و انتقال او به بهشت می شود. «وینست وارد »کارگردان فیلم با تکیه بر اصل توانمندی انسان در تعیین سرنوشت خود، رویدادهای آن دنیا را نیز در تسخیر قدرت تعقل و شعور انسان به نمایش درمی آورد. به این معنا که کریستوفر بر خلاف خواست و اراده پروردگار پا به سرزمین نفرین شده گذاشته و با تکیه بر شعور و استدلال خود، سرنوشت محتوم همسرش را متغیر می سازد.

کیهان ۶/۸/۸۶