آنچه می خوانید بخش پایانی تحلیل دکتر مرتضی میرباقری، معاون سیما در پاسخ به ضرورت رویکرد تلویزیون در تولیدات نمایشی به مساله شیطان و ورود عالم غیب در تولیدات نمایشی است.
    
    -
    
    علاوه بر اینکه آموزه های دینی و قرآنی ما وجود شیطان انسی را تایید می کند، آموزه های حکمت متعالیه نیز این امر را تایید می کند. از جمله ملاصدرا در حکمت متعالیه می فرماید: فلاسفه پیشین فکر می کردند که تعریف انسان «حیوان ناطق» است. آنها فکر می کردند «ناطق بودن» فصل اخیر انسان است و انسان نوع الانواع است که در ذیل آن افراد انسان وجود دارد: درحالی که بنابر حکمت متعالیه انسان نوع متوسط است و در ذیل آن انواع قرار می گیرد و به عبارت دیگر «نطق» آخرین فصل یا فصل اخیر انسان نیست بلکه فصل اخیر انسان یکی از چهار صفت «مکاریت»، «سبعیت»، «بهمیت» یا «فرشته خویی» است یعنی یا ما «حیوان ناطق مکار» داریم یا «حیوان ناطق سبع» یا «حیوان ناطق بهیم» یا «حیوان ناطق مîلîک» که «حیوان ناطق مکار» همان شیطان است.
    
    آیت الله جوادی آملی این تعبیر رایج که انسان «حیوان ناطق» شمرده می شود را تعبیری صوری می داند و تاکید می کند: «انسان هویتی بسیار دقیق تر دارد و تعبیر یاد شده از آن روست که اکثر افراد حیات ظاهری دارند و سخن می گویند: اما بهیمی، سîبïعی، شیطانی یا مîلîکی بودن آن حیات، مشخص نیست: برخی بهیمه ناطق، بعضی سبع ناطق، گروهی شیطان ناطق، عده یی انسان ناطق و بعضی فرشته ناطق اند. این مطلب که عده یی واقعاً شیطان و گروهی واقعاً حیوان و برخی روحاً فرشته اند هم برای اهل شهود روشن است و هم اهل استدلال آن را برهانی کرده اند.»
    
    با استناد به این آموزه ها و دلایل روشن می توانیم بگوییم نمایش شیطان انسی نه تنها توهم و خرافه پردازی نیست، بلکه یکی از آموزه های دینی را از فراموشی خارج کردن است، متاسفانه برخی فکر می کنند که فقط یک شیطان داریم که همان ابلیس است و برخی دیگر فکر می کنند که اگر شیاطین دیگری وجود داشته باشند برای ما قابل رویت نیست چون آنها از طایفه جن اند و بر همین اساس جامعه و متدینین را از شیاطین انسی که در منظر و مرئی انسان های دیگر است غافل می کنند.
    
    برخی تذکر دادند قلمرو تصرفات شیطان ها است و آیا تسلط شیطان ها بر انسان ها مخالف سلطنت تام خداوند نیست؟ اما باید در پاسخ گفت: در برابر دعوت شیطان ها - چه انسی و چه جنی - انسان ها چند نوع واکنش نشان می دهند: برخی دعوت شیاطین را نپذیرفته اند و در مبارزه با شیاطین سعی می کنند که شیاطین را دربند و اسیر کنند و فاتحین این عرصه همان مخلصین اند، برخی دیگر دائماً دعوت شیاطین را پس زده و با آن مبارزه می کنند، البته گاهی نیز شکست خورده اند اما دوباره روی پای خود ایستاده و مبارزه می کنند. این دسته چنانچه بمیرند، شهید از دنیا رفته اند: اما دسته آخر کسانی هستند که دعوت شیاطین را می پذیرند، سپس مجاری ادراکی و تحریکی خود را برای منحرف کردن دیگران به کار می برند به گونه یی که مکر و حیله و خدعه فصل اخیر آنها می شود. این افراد از اولیای شیطان شده و ابلیس و شیاطین بر آنها مسلط می شوند و در نهایت خودشان نیز شیطان می شوند. پس چنین نیست که شیطان بر کسی ولایت نداشته و فقط دعوت کننده باشد. اولین مرحله کار شیطان دعوت است، سپس وسوسه، سپس تزئین، سپس تسویل، سپس تسویف، سپس تطویع و در نهایت انسان هایی که در تمامی مراحل با شیطان همراهی کنند شیطان هم ولی آنها و هم مسلط بر آنها می شود چنانکه قرآن کریم در آیه 27 سوره اعراف می فرماید:
    
    «یا بنی ءادم لایفتًننٌکم الشیطان کما اخرج ابویکم مًن الجنٌهً ینزًع عنهما لًباسهما لًیرًیهما سوءتًهًما اًنه یراکم هو و قبیله مًن حیث لاترونهم اًنٌا جعلنا الشٌیاطین اولیاء لًلذین لایومًنون» «ای فرزندان آدم، شیطان شما را نفریبد، همچنان که پدر و مادرتان را از بهشت بیرون راند، لباس از تن شان کîند تا شرمگاه شان را به ایشان بنمایاند، او و قبیله اش از جایی که آنها را نمی بینید شما را می بینند. ما شیطان ها را دوستان کسانی قرار دادیم که ایمان نمی آوردند.»
    
    یا در سوره نحل آیه 100 می فرماید:
    
    «اًنما سلطانه علی الٌذین یتولونه والذین هم بًه مشرًکون » «تسلط او (شیطان) تنها بر کسانی است که دوستش می دارند و به خدا شرک می آورند.»
    
    ابلیس از عالمان برجسته بوده است و وقتی که با خلقت انسان مواجه می شود، می داند که این انسان از قواهای مختلف برخوردار است و بناست در زمین مستقر شود و برای او انبیایی نیز فرستاده خواهد شد که آن انبیا از مخلصین خواهند بود. لذا از خداوند برای منحرف کردن انسان ها مهلت می خواهد و خداوند نیز به او مهلت می دهد. لذا می توان گفت که ابلیس موجودی عالًم است. البته سقف دانش وی تا مرحله عالîم مثال است نه عالîم مجردات و عقول محض. شیاطین نیز در عالîم حس و مثال مطالب شان را با یکدیگر مبادله می کنند. چنانچه قرآن در آیه 121 سوره انعام می فرماید:
    
    «و لاتاکلوا مًمٌا لم یذکرً اسم اللهً علیهً و اًنٌه لفًسقی و اًنٌ الشٌیاطین لیوحون اًلی اولیائًهم لًیجادًلوکم و اًن اطîعتموهم اًنٌکم لمïشرًکون» «از ذبحی که نام خدا بر آن یاد نشده است نخورید که خود نافرمانی است و شیاطین به دوستان خود اتکا می کنند که با شما مجادله کنند، اگر از ایشان پیروی کنید از مشرکانید.»