تبیین شخصیت ملی ایرانی در قالب هنر
مقدمه:
هر ساله در ایران تعداد بسیاری از فیلمسازان، مجسمه‌سازان، نقاشان، شاعران، کاریکاتوریست‌ها و دیگر هنرمندان ایرانی دست به ساخت آثاری میزنند که محتوی ارزشها و مضمونهای هنری، سرگرمی و اوقات فراغت و آموزشی است. اما با وجود شخصیت‌های فراوان ایرانی در تاریخ، فرهنگ، و ادب ایران‌زمین متأسفانه در فیلمها، برنامهها و آثار امروز هنرهای ایران، شخصیتی وجود ندارد که بتواند به نحو چشمگیری در مقاطع حساس (به ویژه دورههای خطر، و جنگ) و در زمانهای معمولی (از جمله اوقات فراغت و سرگرمی) کل جامعه (حتی گروههای سنی مشخصی) را تحت تأثیر قرار دهد!
در امریکا- اما- اینگونه نیست. به عنوان مثال شخصیت‌های خلق شده‌ای مثل میکی ماوس وباگزبانی باعث به وجود آمدن اسطورة شکست ناپذیری امریکا در ذهن کودکانشان شده است؛ همان کودکانی که در بزرگسالی در جنگهای بسیاری در نقاط مختلف جهان شرکت کرده‌اند و علیرغم وجود فضای منفی موجود علیه آنها، همچنان بر اقدامات خود اصرار می‌نمایند. باگزبانی شخصیت خرگوش جسور، بیباک و شکست ناپذیری را به نمایش میگذارد که بر همة موانع با خونسردی غلبه می‌کند. میکی ماوس هم در جنگ جهانی دوم، کودکان و خانوادههای آنان را به لحاظ روانی آماده پذیرش اتفاقات، التهابات و تبعات جنگ جهانی دوم می‌کند. این نوع شخصیت‌ها که در فیلمهای انیمیشن و گونههای دیگر هنرهای تجسمی وجود داشته و دارند در فیلمهای آموزشی مورد نیاز صنایع نظامی آمریکا نیز مورد استفاده قرار می‌گرفتند. فیلمهای ”چهار روش برای پرچ با جریان آب“ (1941) برای کمپانی اسلحهسازی لاکهید، ”پیروزی از راه قدرت هوایی“، و ”آموزشی برای مرگ“ با موضوع بررسی نظام آموزشی آلمان و همچنین فیلمهایی آموزش تخصصی برای کارکنان صنایع نظامی و جنگاوران امریکایی در فیلمی نظیر ”آن تانک را متوقف کنید“ از این شخصیت‌ها بهره گرفته‌اند.
از آنجا که اساساً رؤیای آمریکایی‌ها (و نمادهای آن، تولید و مصرف بیشتر) در دیزنیلند و پارکهای تفریحی امریکا تبلور یافته، سیاستمداران آمریکا هماره توجه ویژهای به این مسئله دارند. برای نمونه به هنگام افتتاح دیزنیلند در سال 1955 ریچارد نیکسون رئیس جمهور وقت امریکا جزو اولین شخصیت‌های مشهوری بود که شخصاً از آن بازدید نمود و معاون و فرزندان او نیز مستقیماً در جریان افتتاح آن حاضر بودند. این اعتماد که محصولات و شخصیت‌های انیمیشن دیزنی به عنوان تفریح و سرگرمی سالمی برای جوانان آمریکایی شناخته می‌شود و خانوادهها میتوانند بدون هیچ نگرانی همراه با کودکانشان این محصولات را به تماشا بنشینند، در مقاطع حساس کاربردهای ویژهای برای سیاستمداران آمریکایی داشته و دارد.
در آسیا (به خصوص ژاپن) هم این ماجرا حضوری جدی دارد. شخصیتهایی که اوسامو تزوکا پدر سبک انیمشین ژاپنی خلق کرده، نه تنها کودکان ژاپن بلکه دیگر کشورها و حتی آمریکا را تحت تأثیر قرار داده است. تزوکا که استاد مانگا (کمیک استریپ ژاپنی) است، تنها یک کتابش ”جزیره گنج“ 400.000 نسخه فروش داشته و در سال 1997 فیلم ”سلطان جنگل“ او پر فروشترین فیلم سینمایی ژاپنی می‌شود. از سال 1980 به بعد که فیلمهایش در سراسر جهان به نمایش درمیآید، شخصیتهایی که او خلق کرده و مورد استقبال بچههای ژاپنی واقع شده در خارج از ژاپن نیز محبوب می‌شود. او و فیلمسازان متأثر از او بیش از 50 نوع شخصیت از جمله روباتهای فضایی را به بچههای سراسر جهان معرفی کرده‌اند. این شخصیت‌ها را تماشاگران بسیار پسندیدند که نمونهای از این استقبال را در ایران نیز میتوان به وضوح دید.
در اروپا (به ویژه در آلمان) سعی شد تا شخصیتی خلق شود که هم برای بزرگسالان جذاب باشد و هم کودکان آنرا دوست داشته باشند. شخصیت ”تابالوگ“ اژدهای نفس آتشین کوچکی است که از موسیقی پیتر مافی گرفته شده که در سال 1983 آلبومش همراه با یک کتاب مصور منتشر شد و فروشی بیش از دو و نیم میلیون نسخه داشت. تئاتری به نام ”تابالوگ و لی لی“ با حضور همین شخصیت به عنوان موفقترین برنامة موزیکال آلمان اجرا شد. سریال تلویزیونی آن هم بسیار موفق و محبوب گردید و به عنوان یکی از موفقترین برنامههای تلویزیونی آلمان شناخته شد. هم اکنون یک شرکت دو ملیتی (استرالیایی- آلمانی) مشغول ساخت فیلم سینماییای از این شخصیت میباشد.
همچنین در انگلستان، با توجه به پیشینه و کاربردهای موفق شخصیت‌های موثر داستانی در دوران مختلف، استودیو ”آردمن و نیک پارک“ با طراحی و خلق دو شخصیت والاس و گرومیت برای بزرگسالان و کودکان، که به سرعت محبوب و معروف شدند، بازاری جدید را فعال کرد و جوایز بیشماری را نیز از جشنوارههای مختلف به دست آورد. محبوبیت این دو شخصیت باعث شد که شرکت B.B.C از شرکت آردمن بخواهد فیلمهایی با حضور این دو شخصیت برای پخش در موقعیتهای ویژه مانند کریسمس و… بسازد تا از این طریق بینندگان خود را در این ایام افزایش دهد. آوازه این شخصیت‌ها از داخل انگلستان به بیرون مرزها هم کشیده شد و اخیراً فیلم سینماییای که با حضور این دو شخصیت در آمریکا ساختهاند، اکران شده و فروش بسیار موفقی نیز داشته است.
در دیگر کشورها نیز شخصیت‌های خلق شدهاند که بسیار معروف و قدرتمند، همچنان به حیات فرهنگی خود ادامه میدهند؛ تن تن و میلو در بلژیک، پینوکیو در ایتالیا، زورو، رابینهود، سوپرمن، و… که همگی به اسطورههای سرزمین خود و سپس به شخصیت‌های معروف جهانی تبدیل شدهاند، از این دست میباشند.
در سازمان یونیسف که انیمشین را به عنوان یک نمونة برجسته از هنرهای تجسمی بهترین راه حل برای ارتباط با تمامی کودکان و با فرهنگهای مختلف در جهان انتخاب کرده، تلاشی برای خلق شخصیت خاص صورت داده است. بر همین اساس، دو شخصیت ایرانی ”مینا و طوطی‌اش“ در یک سریال مورد علاقه و اهداف یونیسف شرکت، و برای کودکان نمایش داده شده است که موفقیت آن سریال تولید فیلمهای متعدددی را با استفاده از این شخصیت‌ها در کشورهای دیگر به دنبال داشته است.
در ایران ”توان بالقوه و بالفعل فوق‌العادة فرهنگی، تاریخی و هنری“، ”اسطورههایی که از کودکی در میان داستانهای مادربزرگها و پدربزرگها وجود دارد“ و نیز ”عطش مخاطبان“ میتواند عاملی بسیار تشویقکننده برای خلق شخصیت ملی همراه با شخصیت‌های تکمیلی در کنار او باشد. این مهم به یقین احتیاج به پژوهش علمی و عملی در حیطه فرهنگ عامه، تاریخ، جامعهشناسی، روانشناسی، مردم‌شناسی، فقه، و… دارد تا بتوان شخصیت ملی ایران را خلق کرد، به آن غنا، روح و عمق بخشید و آن را ادامه داد تا کودکان ایرانی هویت، آمال و آرزوهای خود را در یک کاراکتر ایرانی تجربه کنند. شخصیتی که همیشه او را در کنار خود حس نمایند و به همین خاطر هرگز در کودکی مقهور بازی جنگ فرهنگها و به خصوص فرهنگ غالب و تهاجمی آمریکا نشوند؛ و در بزرگسالی هم دچار تردید، دوگانگی، تعارض، و خودباختگی نسبت به غرب و جریان فرهنگی او نگردند.
برخی از ما، جوانانی را سرزنش میکنیم که مثلا موسیقی غربی گوش میدهند، بطرز غریبی آرایش مىکنند، لباس میپوشند و… درحالی که بر مبنای آنچه اتفاق افتاده، این نتیجه، طبیعی است؛ چرا که همین جوانان از بچگی تنها، شخصیت‌های غربی را دیده‌اند که در انیمیشنها و برنامهها، پوسترها، عروسکها، و… به نمایش درآمده، آنها را به وفور شنیده، و لمس کرده‌اند. شخصیتهایی که راهها و انواع دیگری از زندگی را به او یاد دادهاند، و ما هرگز آن را نمی‌پسندیده‌ایم و نمی‌پسندیم. حتی امروز هم، این اتفاق، متاسفانه به دست خودمان، در حال تکرار است. بقول بزرگی «ما کودکانمان را در کودکی نمیبینم، آنها را تنها در نوجوانی و جوانی مییابیم که دیگر دیر شده است و نگرانی و تأسف کاری از پیش نمیبرد.» این نگرانی هر چند لازم است اما فرزندان ایرانی، زندگی ایرانی، هویت ایرانی و هویت مذهبی، و… را چگونه آموزش می‌بینند؟! آخر قهرمانان ایرانی باید به وجود بیایند و تأکید و تکرار شوند تا ملکه ذهن کودکان شوند تا آنها خودشان را در قالب قهرمانان ایرانی تجسم کنند. آیا جز این است که جوان ما از کودکی به صورتی ناخودآگاه یاد گرفته، قهرمانانش را چشمآبی، مو زرد، و… ببیند؟… این رؤیا در بزرگسالی نیز ادامه پیدا می‌کند، ولی این بار آگاهانه است و مقابله با آن بسیار سخت، طاقت‌فرسا، پرهزینه و در بسیاری موارد بی‌نتیجه!!
البته در یک اقدام (ناکامل) شخصیت‌های ”دارا و سارا“ طراحی شد تا در مقابل شخصیت ”باربی“ بایستد، اما علیرغم تبلیغ بسیاری که برای جا افتادن ”دارا و سارا“ در فرهنگ عمومی جامعه شد، بدلایل متعددی این شخصیت‌ها نتوانسته جای مناسبی را در میان کودکان و نوجوانان پیدا کند. ضمن آنکه این دو شخصیت تنها در قالب عروسک متوقف و پشتوانة قدرتمند فرهنگی‌ای را نیز به همراه ندارند یا لااقل عقبة فرهنگی آنها به مردم منتقل نشده است.
شخصیت مطلوب ایرانی شخصیتی است آرمانی که اهداف بزرگ نظام مقدس جمهوری اسلامی را برآورده نماید. فرهنگ و باورهای زندگی چنین شخصیتی، همان باورها، اندیشهها، گرایشها، رفتار، و صفاتی را شامل می‌شود که اساس آن را الگوهای ”انسان کامل“ تشکیل میدهد. انسانی با همة خصوصیات والا و متکامل فرهنگ اسلامی، که ما آن را فردی آمیخته با ”فرهنگ و تفکّر بسیجی“ برمیشماریم. خلق یک شخصیت ایرانی و مکملهای او بر این مبنا انقلابی فرهنگی است که ثمرهاش رستگاری کودکان و جوانان آینده این مرزوبوم است که همیشه و در همه حال آمادگی لازم را برای حضور در عرصه‌های دفاع از کیان اسلام، انقلاب اسلامی و وطنشان (ایران) خواهند داشت.
لذا پیشنهاد می‌شود این پروژه به عنوان یک طرح ملی در دستور کار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار گیرد و اقدامات لازم برای ایجاد شخصیت ملی ایرانی در آثار هنری صورت پذیرد.
پلان اجرایی:
• تشکیل گروه تخصصی تحقیقاتی پژوهشی برای بررسی و خلق شخصیت ملی، زمینههای ظهور آنان، داستانها و چالشهای پیش رو، متشکل از جامعهشناسان، روانشناسان، متخصصان تاریخ و تمدن ایران و جهان، فیلمسازان، معلمان و…
• تشکیل گروه و تیم اجرایی هنری طراحان برای طراحی ایدهها، رنگآمیزی و… از طریق دعوت از حرفهای های برتر این رشته و به کارگیری دو نفر طراح ثابت (1 مرد و 1 زن) برای طول مدت پروژه.
• نمونه‌سازی شامل عروسک، فیلمهای انیمیشن، فیلمهای داستانی و سینمایی، و کتاب‌های کودکان، داستانهای کوتاه و… و دیگر اقلام تبلیغی فرهنگی.
• تشکیل تیم میدانی پژوهشی علمی جهت نمایش نمونه‌ها و جمعآوری باز خورد آن در میان اقوام، اقشار و گروههای سنی مختلف.
• اصلاحات و طراحی نهایی بر مبنای یافته‌های پژوهش‌ها.
توضیح:
برای رسیدن به شخصیت‌های مورد نظر پس از بررسیها و تحقیقات لازم طراحی شخصیت در عناصر اصلی و سازنده (صورت، هیکل، لباس، نحوة راه رفتن، رنگ، مو، لهجه، و…) اتودهای اولیه زده می‌شود، آنگاه عروسک و مجسمه سه بعدی شخصیتهایی که انتخاب شده،ساخته می‌شود. سپس امکانات ظهورشان در قصهها، تواناییها فیزیکی انسانی و فراتر از انسان آنان، و عناصر کلیدی حالتهای انسانی آنها بررسی میگردد. در بخش دیگر تستهای لازم در خصوص صدا و جنسیت، شخصیت، تکنیک و بافت شخصیت و بستر ارائه او انجام میگیرد.
بررسیهای اولیه، ویژگیهای فیزیکی شخصیت (شکل، ترکیب، نقش، چشمها، و بینی) و همچنین ویژگیهای شخصیتی (آشنایی، مثبت بودن، و مسئولیت‌پذیری) و عامل تنش را در برمیگیرد. این 8 مورد مىبایست در گروههای مختلف هدف بررسی و تخیل شود. این تخیل و بررسی بعد از مرحله طراحی اتفاق خواهد افتاد که متوجه نوع رفتار متفاوت گروههای مختلف در برخورد با شخصیت‌های اتود شده، خواهیم شد.
در تحلیل عنصر ویژگی چهره به عامل شکلی (گونه گوشتی، گونه لاغر، صورت گرد، صورت بیضی، چاق، لاغر)، عامل ترکیب (استخوان نازک، استخوان درشت، پوست تیره، پوست روشن، صورت کوچک، صورت درشت)، عامل تنش (چشم مورب روبه پائین، بیضی رو به بالا، ابروی بیضی رو به بالا، ابروی بیضی رو به پائین، لبهای مشخص باریک، لبهای شل)، عامل چشمها (چشم بیضی، چشمهای رو به پائین، چشم کوچک، چشم بزرگ)، عامل بینی(بینی بزرگ، بینی رو به بالا، و …) پرداخته، آنگاه صفتهای شخصیتی، مورد بررسی واقع می‌شود. از جمله: عامل آشنایی (قابل دسترسی- غیر قابل دسترسی، مطیع- لجوج، با نگرش- بدون نگرش، قابل اطمینان- غیر قابل اطمینان، جدی- غیر جدی، بیوفا- وفادار، نامهربان- مهربان، ناخوشایند- خوشایند)؛ عامل مثبت بودن (گذار- مثبت، بیروح- سرزنده، فروتن- سرکش، کسل- شاد، خندان- عبوس، آرام- ناآرام، راسخ- مردد، مطمئن- نامطمئن)؛ عامل مسئولیت پذیری (مسئول- غیر مسئول، آگاه- ناآگاه، صبور- عجول، و…).
مخاطب:
از 3 سال به بالا در تمامی مقاطع سنی، و جایگاههای اعتقادی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، شغلی، و…
محدودة جغرافیایی:
ایران و جهان (ایران و هر مکانی که ساختههای مبتنی بر این شخصیت اجازه قدرت حضور، توزیع، و پخش داشته باشد.)
اگر قبلا در بیان ثبت نام کرده اید لطفا ابتدا وارد شوید، در غیر این صورت می توانید ثبت نام کنید.