گفت وگو با ابراهیم کیهانی از مؤسسین روایت فتح و بازساز فیلم های دوران دفاع مقدس بازسازی تصویر دفاع
نویسنده: مهدیه محمدی
ابراهیم کیهانی متولد 1325 و از مؤسسین روایت فتح است. وی در سال 1340 فعالیتش را در زمینه کارهای فنی فیلم آغاز کرد و از سال 1358 تاکنون در صداوسیما به عنوان تهیه کننده برنامه های تلویزیونی جهاد سازندگی، روایت فتح است. کیهانی به طور همزمان مسئول لابراتوار فیلم و از اعضای شورای بازسازی نیروی انسانی سازمان صداوسیما شد و از سال 1369 در برنامه ایثارگران مشغول به کار شد.
    «آری اینچنین بود برادر»، «میعاد با ابراهیم»، «حج در قرآن»، «حکایت»، «شاگرد»، «آیات و احادیث»، «ما هنوز زنده ایم» از جمله آثار ساخته شده توسط ابراهیم کیهانی است. باتوجه به اینکه گروه جهاد اولین گروهی بود که بلافاصله بعد از شروع جنگ، نیروهایش را به جبهه اعزام کرد، در زیر مصاحبه ای با ابراهیم کیهانی در زمینه کارهای گروه جهاد که بعدها به روایت فتح تغییرنام یافت انجام دادیم که می خوانید:
    - برگردیم به سال های اولیه جهاد، گروه ازنظر فنی و انسانی دارای چه امکاناتی بود؟
    گروه جهاد با جنگ ارتباط مستقیمی برقرار کرد. در همین زمان بود که جهاد به سفارش سیداحمد بهشتی روزانه 5دقیقه از کارهای گروه را روی آنتن صداوسیما می برد. در زمان جنگ به طور معمول گزارش هایی از بچه های جهاد می گرفتیم. در ابتدای امر تعداد گروه 5 الی 6 نفر بود، بعد از گذشت 4سال از جنگ، اقدام به گرفتن نیروهای انسانی از بسیجیان و سپاه نیروی هوایی کردیم از جمله «پیرهادی» به عنوان فیلم بردار از سپاه نیروی هوایی با اکیپی 15نفره به گروه ما پیوست و در مجموع حدود 50نفر شدیم و طی سالهای 65- 1364 به توان کاملی رسیدیم. در این سالها بود که «روایت فتح» مطرح شد.
    - از لحاظ فنی چطور؟
    در ابتدای کار گروه جهاد افرادی به جز سهیل و حسین هاشمی که به صورت تخصصی کار کرده باشند، نداشتیم و اکثراً افراد به صورت مبتدی بودند. به طور کلی از گروه های حرفه ای مثل کارگردان، صدابردار، فیلم بردار و دستیار و... خبری نبود. تا سال 1360 کل گروه از سه نفر فیلم بردار، صدابردار و دستیار تشکیل می شد. حاج حمید منزوی و غلامحسین لطفی فیلم بردار و صدابردار گروه بودند و بعدها علی طالبی از فیلمبرداران سازمان هم، به گروه جهاد پیوست.
    درحال حاضر فیلم های زمان جنگ و روایت فتح را جمع آوری می کنیم و حدود 10سالی است که با کمک قسمت فنی سازمان، این فیلم ها تبدیل به ویدئو می شود. به طور مثال فیلم سقوط خرمشهر را سهیل فیلم برداری و حمید منزوی و مرتضی صدابرداری کردند.
    یکی از خاطرات آن زمان که برمی گردد به فیلم برداری بچه های گروه که در روز اول جنگ حسین هاشمی، منزوی و صراطی نگاتیو برای فیلم برداری کم می آورند و وقتی حاج حمید منزوی برای بردن نگاتیو به سنگر برمی گردد، در این زمان هاشمی و صراطی به دست عراقی ها اسیر می شوند.
    همه این جریان ها در فضایی رخ داد که صداوسیما تازه از دوران پهلوی بیرون آمده بود و تقریباً 85درصد تلویزیون به سال 1355 به بعد برمی گشت. در سال 61-1360 هاشمی رفسنجانی با اعمال نفوذ و مدیریتی که داشتند، کارها به صورت اصولی پیش می رفت. تا اینکه جهاد تبدیل به شبکه شده بود. فلاح، مدیر تولید و ولی زاده، مدیر شبکه بودند و مشکلاتی ازنظر تجهیزاتی و فنی از قبیل نگاتیو و دوربین و... نداشتیم و با برآوردهایی که درمورد نحوه انجام کار صورت می گرفت به نتیجه می رسیدیم. البته بحث سر این بود که جهاد باید در جایگاه خودش کار کند و سپاه هم همین طور؛ اما در عمل به نتیجه نرسیدند و هنوز این نهضت ادامه دارد. همچنین افرادی که در گروه جهاد کار می کردند هیچ وقت حق مأموریت دریافت نمی کردند.
    - تا الان تعدادی از افراد حرفه ای و غیرحرفه ای را با انگیزه های متفاوتی در گروه جمع کردید تا سال 1368 که جنگ تمام شد؛ از این سال به بعد چه اتفاقاتی در گروه جهاد افتاد؟
    با اتمام جنگ، مرتضی آوینی به حوزه هنری رفت و من به گروه جنگ ملحق شدم که درحال حاضر با نام «حماسه و دفاع» می شناسید که در این گروه هم فیلم ها و نگاتیوهای گروه جهاد را آرشیو می کنیم. حاج حمید منزوی مهندس ساختمان شد، دالایی به کار فیلم برداری ادامه داد. بخشی، محمد سبزی و احمد طاهری به کارهای سینمایی مشغول شدند. فقط چند نفر از بچه های جهاد مثل منزوی و دلیری در کنار من در ایثارگران کار می کردیم.
    - گفتید سال 65 به بعد اکیپی از بسیج و سپاه نیروی هوایی به این گروه پیوست، آیا شما این گروه ها را سازماندهی کردید؟
    افرادی مثل صنعتی، حاتمی کیا، کلیج که کارهای فرهنگی در گروه را انجام می دادند به نیروی هوایی سپاه پیوستند. بخشی، منزوی و صدری به تهیه فیلم های مستند مشغول شدند و بقیه افراد به گروه های مختلفی تقسیم شدند.
    - در مورد تیتراژ و عنوان برنامه گروه جهاد توضیح بدهید.
    اولین تیتراژ برنامه به سفارش مرتضی آوینی و به وسیله من در گروه روایت فتح آماده شد که تیتراژ همراه با نوحه ای از آهنگران و تصاویری از ا عزام بچه های جهاد و... بود و چون تخصص من کار فنی لابراتوار صدا بود، یک سری بازسازی ها بر روی تیتراژ انجام دادم که تا انتهای برنامه روایت فتح استفاده شد.
    سال 65- 1364 «بخشی» آلبومی در وزارت ارشاد با عنوان «روایت فتح» دیده بود که اسم برنامه به همین نام تغییر یافت.
    - در مورد شهید علی طالبی و اینکه چگونه ایشان به شهادت رسیدند، صحبت کنید.
    شهید طالبی از نیروهای فنی سینما و علاقه مند به کار فیلم برداری بود.
    در پی صحبت هایی که با مرتضی داشتیم برنامه «جهاد و شهادت» را به طالبی سپرد.
    درسال 1360 به همراه علی طالبی سفری به مکه داشتیم که او با دوربین MPR و لنز 240 روی دست فیلم برداری می کرد و زمانی که به ایران برگشتیم عملیات بستان شروع شده بود و چون من ضبط برنامه روتین داشتیم، طالبی به جای من به منطقه رفت و صبح فردا خبر شهادت ایشان را به ما دادند.
    برنامه «حقیقت یازده» که عملیات بستان را به تصویر کشیده، تصاویری از شهادت علی طالبی است.
    - چه کارهای فوق العاده و خاصی در زمان جنگ انجام دادید؟
    قصه ما با سازمان صدا و سیما فرق می کند. سازمان برآوردی می کند و کار را انجام می دهد اما در گروه جهاد ما یک برآورد بازو گسترده ای داشتیم و اول سال 26 برنامه 40 دقیقه ای درنظر می گرفتیم و تا آخر به همین منوال می گذشت.
    دراین محدوده می توانیم به فیلم های عالی سال 1365 یوسف زادگان اشاره کنیم که در پلانی از فیلم های او می بینیم که جمعی ایستادند و صدای تیر می آید و یک نفر جلوی دوربین روی زمین می افتد که یوسف زادگان با دوربین به سراغش می رود. این فیلم با نام عروج در برنامه های روایت فتح موجود است.
    همچنین از فیلم های مصطفی دالایی می توان به کربلای 5 و تصاویر و فیلم های شیمیایی حلبچه و نیز فیلم «پاتک روز چهارم» که از فیلم های ماندگار در گروه روایت فتح است، اشاره کنیم.
    - گفتید حدود 10 سالی است کار آرشیو و جمع آوری فیلم های زمان جنگ را انجام می دهید، در مورد نحوه و انجام این کار توضیح دهید:
    در زمان جنگ کسی به فکر این نبود که آرشیویی از فیلم ها درست کند که من به کار جمع آوری فیلم های روایت فتح و گروه جهاد از سال 62-1361 افتادم که البته اوایل شروع کار مشکلاتی بود ولیکن با حمایت و پیگیری فلاح و فلی زاده این کار صورت گرفت.
    در واقع فیلم های گروه جهاد 170 کد است که مجموعاً چیزی حدود 700 حلقه 30 دقیقه ای فیلم است و فیلم های خود سازمان صدا و سیما نزدیک به 200 حلقه 50 دقیقه ای است. درحال حاضر ما حدود 80 هزار دقیقه فیلم جمع آوری کرده ایم.
    - هنوز فیلم هایی از روایت فتح و زمان جنگ دارید که پخش نکرده باشید؟
    بله، یک برنامه ای با عنوان «یاد باد آن روزگاران یاد باد» قبل از خبر یا در فواصلی از شب با هماهنگی رئیس سازمان صدا و سیما به مدت یک سال است که پخش می شود که بخشی از رشادت های دلیرمردان ایرانی در حماسه فتح خرمشهر را به تصویر می کشد.
    - با این پیش فرض که ما از پتانسیل ها و نیروهای مجرب و تحصیل کرده خوبی در زمینه تولید فیلم های جنگی برخورداریم؛ فضای حاکم در بحث تولیدات جنگی چه در سال های 68-1359 و چه جنگ هایی که در چچن و یا لبنان انجام شد، به چه صورت بود؟
    ¤ در اینجا بحث حضور ما مطرح است. در جنگ هایی مثل چچن، آمریکا و عراق و... به نیروهای ما برای فیلم برداری و تهیه فیلم اجازه ندارند. البته در جنگ لبنان و اسرائیل فیلم برداران ما حضور پیدا کردند.
    - صدا و سیما دراین فضای حاکم چه کاری را انجام داده است؟
    به طور معمول صدا و سیما جهت خاص خودش را دارد؛ به طور مثال در جنگ لبنان نیروهای ما را پذیرفتند و با راهنمایی لبنانی ها توانستند بهترین تصاویر و فیلم ها را از جنگ لبنان بگیرند. مشکل بزرگ و عمده صدا و سیما این است که اعزام خبرنگار به مناطق جنگ زده و و بحرانی را روی یک لیست به خصوص انجام نمی دهد. به طور مثال خبرنگار به بیروت لبنان اعزام کردند و از رفتن به منطقه «سور» امتناع می کرد و بعد از چند روز به ایران بر می گردد؛ این خبرنگار اصلانباید به منطقه فرستاده می شد.
    موضوعی که در مدیریت بحران در تلویزیون وجود دارد این است که هیچ کسی کار خبرنگار را ارزیابی نمی کند.
    سازمان صدا و سیما در این مناطق باید خبرنگار داوطلب اعزام کند. در نتیجه بهترین فیلم با کیفیت بالاارسال می کنند. اگر از زاویه دیگری به مسئله نگاه کنیم، می بینیم نسل سوم ما از جنگ هیچ اطلاعی ندارد و اطلاع رسانی در این مقوله کم انجام می شود. به نظر من برنامه های جنگ باید جاری باشد و نه به صورت مقطعی و گذرا پخش شود. ما باید با توجه به تجربه ای که از قبل داریم، برای نسل امروز فیلم بسازیم. نزدیک 25 سال است که فیلم ها را آرشیو می کنیم و این تصاویر گنجینه ای برای جامعه امروز ماست.
    -در گروه جنگ شما تولیدات داستانی هم دارید؟
    بله، پروژه های سنگینی از قبیل «در چشم باد» و سریال های دیگر در دست تولید است.
    -چه مدت زمانی طول کشید تا این فیلم ها را جمع آوری کردید، چه شرایطی کلابر جمع آوری و آرشیو فیلم های زمان جنگ و روایت فتح حاکم بود؟
    بر مبنای تجربه در سال 62-1361 کار جمع آوری فیلم ها را شروع کردیم. خیلی از فیلم ها را در زمان جنگ نمی توانستیم بسازیم و چون کار من لابراتوار فنی بود شروع به کدبندی و جمع آوری فیلم های موجود کردیم. تا زمانی که در جهاد بودم کل فیلم های روایت فتح در 200حلقه لیست و جمع آوری شد. در حقیقت گنجینه ای در 14 مجلد است که انصافا وقتی به این تولیدات نگاه می کنیم یک کار خارق العاده ای است مثلاپلانی است از والفجر مقدماتی که صف رزمندگان در حال گذر است و تیربار عراقی در گوشه کادر نمایان است که رزمندگان را مورد اصابت گلوله قرار داده است. این فیلم مستند، حقیقتی از دلاوری های بچه های جبهه است. تمام بحث سر این است که مخاطب تلاش و کار سازمان صدا و سیما را ببینند.
    -بخشی از تاریخ و وقایع جنگ کشورمان به صورت فیلم در وزارت ارشاد موجود است، آیا ارشاد تمهیداتی در این زمینه دیده است؛ به طور کلی پیشنهاد شما در مورد آرشیو فیلم های وزارت ارشاد چیست؟
    فیلم های دوران جنگ در سازمان های دیگر در معرض آسیب و نابودی است و به طور کلی کاری که ما در تلویزیون انجام دادیم در هیچ جای دیگری به این صورت آرشیو و طبقه بندی نشده است.
    هر پلانی از فیلم های جنگ میلیاردها می ارزد؛ در والفجر مقدماتی «قیصری» یک پلانی گرفته است که اگر این پلان را بخواهیم بازسازی کنیم چیزی بالغ بر 50میلیون تومان هزینه در بر می گیرد. یا در تصویر و پلان اعزام 100هزارنفری محمد رسول الله می توان با تصویر و فیلم آن دوران با نسل امروز صحبت کرد.
    نکته دیگری که وجود دارد این است که سیستم به صورت ویدئو درآمده است و فیلم دیگر جایی ندارد. در حال حاضر در هیچ جای سازمان تبدیل صدای 16میلی متری و میز مبیلایی وجود ندارد و فقط در اختیار ما قرار دارد. البته کاری که ما انجام دادیم با حمایت سیدمرتضی آوینی به سرانجام رسید.همچنین حدود 7الی 8سال پیش به سازمان ها و نهادها اعلام کردیم که هر کمکی در زمینه جمع آوری و آرشیو فیلم ها نیاز دارند، حمایت می کنیم. البته کاری که ما داریم می کنیم، آرشیو فیلم های زمان جنگ به صورت کامپیوتری و سیستمی است و حتی طرحی مدنظر داریم که با بسیجیان و فرماندهان جنگ که در مورد بعضی از فیلم ها و مناطقی که مکان آنها را نمی دانیم، توضیح دهند که برای آیندگان مورد استفاده قرار گیرد.